Phuputso e lebeletswe ho qala ho ngodisa batho ka 2016.E tla etsetswa ditulong tse latelang Afrika:
Phuputso e nngwe ya AMP e tshwanang haholo le ena e etswa naheng ya US le Amerika Leboya. E tla qala ho ngodisa bankakarolo ka 2016. Phuputso ya AMP e bitswa HVTN 704/HPTN 085.
National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID), e leng karolo ya U.S. National Institutes of Health, e lefella phuputso ena.NIAID, HIV Vaccine Trials Network (HVTN), le HIV Prevention Trials Network (HPTN) di thehile phuputso ena. Setsi sa Dale and Betty Bumpers Vaccine Research Center (VRC), seo e leng karolo ya NIAID, se fana ka lesole la mmele la VRC01 bakeng sa phuputso.
HVTN le HPTN bobedi ke ditsi tse sebeletsanang tsa matjhaba tsa borasaense, barupelli, le ditho tsa setjhaba ba batlanang le vaksine e sebetsang ka katleho tsa ho thibela HIV. HVTN e tsepamisitse maikutlo hodima divaksine tse bolokehileng le ho sebetsa ka katleho tsa HIV, ha HPTN e tsepamisitse maikutlo hodima mekgwa e meng ya thibelo ya HIV jwalo ka kalafo ya thibelo ya tshwaetso pele ho kopano le kokwanahloko (pre-exposure prophylaxis) le kalafo e le thibelo. HVTN e tsheheditswe ka ditjhelete ke NIAID. HPTN e tsheheditswe ka kopanelo ke NIAID, National Institute on Drug Abuse (NIDA), le National Institute of Mental Health (NIMH).
Diphuputso tsohle tsa HVTN le HPTN di sebeletsa maikemisetso a rona a tshwanang a ho fumana ditsela tse atlehileng tsa ho thibela tshwaetso ya HIV. Dipheo tsa sehlooho tsa phuputso ena ke:
Phuputso ya HVTN 703/HPTN 081 AMP e etsa teko ya lesole la mmele le fuputswang kgahlanong le HIV basading ba phelang Afrika e ka borwa ho Sahara. AMP e emetse "Antibody Mediated Prevention".Ona ke mohopolo wa ho fa batho masole a mmele a lwantshang HIV ho bona haeba a tla sireletsa batho kgahlanong le ho tshwaetswa ke HIV.
Masole a mmele ke e nngwe ya ditsela tsa tlhaho tseo mmele ya rona e lwantshang tshwaetso. Ho fa batho masole a mmele ho thibela tshwaetso ke tshebetso ya bongaka e amohelehang e nang le dilemo tse fetang 100 e le teng. Ho etsa mohlala, dingaka di fa batho masole a mmele a tlhaho ho thibela ditshwaetso tse jwalo ka hepatitis A le B le mmokwana (chicken pox). A mang a masole a mmele a sebediswang bakeng sa ho thibela ditshwaetso a entswe dilaboratoring. Masole a mmele a sebedisitswe ka katleho ho thibela tshwaetso e kotsi ya phefumoloho ya maseeng e bitswang RSV.
Phuputso ya AMP e etsa teko ya lesole la mmele le bitswang VRC01, e leng lesole la mmele le iketseditsweng le sebetsang kgahlanong le HIV. Ona ke mohopolo o motjha bakeng sa thibelo ya HIV o amanang le se entsweng patlisisong ya vaksine ya HIV. Diphuputsong tsa tlwaelo tsa vaksine ya HIV, batho ba fumana vaksine mme bafuputsi ba emela ho bona haeba mmele ya bona e tla etsa masole a mmele kgahlanong le HIV e le karabelo ho vaksine. Phuputsong ena, re tlola mohato ona, mme re fa batho masole a mmele ka kotloloho.
Diteko tsa laboratori di bontshitse hore lesole la mmele la VRC01 le ka thibela mefuta e mengata e fapaneng ya HIV ho tshwaetsa disele.VRC01 hape e thibetse diphoofolo hore di tshwaetswe. Phuputso ya AMP e tla re thusa ho ithuta hore ebe lesole la mmele la VRC01 le tla thibela tshwaetso ya HIV bathong.
Lesole la mmele la VRC01 le sibolotswe mading a motho ya neng a tshwaeditswe ke HIV mme eo mmele wa hae o kgonneng ho laola tshwaetso ntle le meriana ya dianthiretrovaerale bakeng sa dilemo tse ngata pele a hloka kalafo. Lesole la mmele la VRC01 ha le a etswa ka HIV e phelang, HIV e bolailweng, kapa disele tse tshwaeditsweng ke HIV. Le ke ke la baka tshwaetso ya HIV kapa AIDS. Lesole lena la mmele le entswe, ka ho sebedisa mefuta e tshwanang ya ditshebetso tse sebediswang ho etsa meriana e meng.
VRC01 e fanwa ka ho sebedisa dipompelo tsa mothapong wa madi. Sena se tsejwa haholo ka hore ke ho fumana IV, kapa teripi. Pompelo ya IV e fanwa ho bankakarolo ba phuputsong nako ya metsotso e 15-60. Ho fumana pompelo ya IV, nalete e bolailweng mahloko e sebediswa ho kenya tjhubu e nyane ya polasetiki mothapong wa madi o sephakeng sa monkakarolo. Mokotlana wa mokedikedi o fanyehwa tshepeng le ho hokelwa pompong, e laolang hore dikateng tsa mokotlana di phalla ka potlako e kae ka tjhubung ho kena sephakeng sa monkakarolo.
Ho tla ba le dihlopha tse 3 tse fapaneng phuputsong ena. Karolo e le nngwe borarong ya bankakarolo e tla fumana tekanyetso ya masole a mmele e phahameng ho pompelong ya IV ya bona. Karolo e le nngwe borarong e tla fumana tekanyetso ya masole a mmele e tlasana pompelong ya IV ya bona. Karolo ya nngwe borarong e tla fumana pompelo ya metsi a bolailweng mahloko a letswai a se nang masole a mmele ho oona. Sena se bitswa sekamoriana.
Phuputso e tla ngodisa le ho sala morao basadi ba ka bang 1900 ditsing tsa phuputso tse Afrika.
Basadi ba Afrika e borwa ho Sahara ba hara batho ba kotsing e phahameng ka ho fetisisa ya ho tshwaetswa ke HIV. Ba na le tlhoko e kgolo ka ho fetisisa bakeng sa disebediswa tse ntjha ho thibela tshwaetso ya HIV, mme ho bohlokwa ho ba kenyeletsa diphuputsong tse shebanang le mekgwa e metjha ya thibelo.
Ho kenela phuputso ena, mosadi o tlameha hore a be a phetse hantle, a le dilemo tse dipakeng tsa 18 le 40, mme a sa tshwaetswa ke HIV. Ha a lokela hore a be a imme kapa a anyesa. Ho na le mokgwatlhahlobo o mong hape o lokelang ho phethahatswa. Re tla botsa mabapi le pale ya bona ya tsa bophelo, re ba etse tlhahlobo ya mmele le ho hula disampole tsa madi le moroto bakeng sa diteko. Hape re tla botsa mabapi le diketso tsa bona tsa moraorao tsa thobalano le tshebediso ya dithethefatsi.
Ha re tsebe dikotsi tsohle tsa VRC01 hobane e fanwe feela ho batho ba ka bang 140 diphuputsong tsa pejana. Leha ho se motho diphuputsong tsena ya bileng le mathata a mahlonoko a bophelo a amanang le lesole lena la mmele, kamehla ho dutse ho na le kgonahalo ya mathata eo ho seng motho ya e lebeletseng.
Ke ka hona o mong wa merero ya phuputso e leng ho etsa teko ya hore na lesole lena la mmele le bolokehile ha le fanwa bathong ba eketsehileng. Bophelo ba monkakarolo ka mong bo tla behwa leihlo nakong yohle ya phuputso.
Ha re tsebe. Diphuputso tsa AMP ke tsona tsa pele tse reretsweng ho fumana haeba lesole la mmele la VRC01 le thibela tshwaetso ya HIV. Bankakarolo ba tlameha ho se lebelle hore ba tla sireletswa kgahlanong le HIV ka ho nka karolo phuputsong ya AMP. Bonnete, karolo ya nngwe borarong ya bankakarolo e tla fumana sekamoriana.
Bankakarolo bohle ba phuputsong ena ba tla fuwa dikeletso tsa maikutlo mabapi le ditsela tsa ho fokotsa kotsi ya bona ya ho tshwaetswa ke HIV.
Ha ba tshohla mekgwa ya ho fokotsa kotsi ya tshwaetso ya HIV, bankakarolo le baeletsi ba maikutlo ba tla bua ka dintho tse jwalo ka tshebediso ya dikhondomo, PrEP, ho dula motho a sa tahwa mme a sa sebedisa dithethefatsi ha a etsa thobalano, ho fokotsa palo ya balekane ba thobalano, le ho tshohla boemo ba HIV le batho bao o batlang hore ebe balekane ba hao. Baeletsi hape ba ka fa bankakarolo tlhahisoleseding e mabapi le phihlello ho PrEP sebakeng sa bona.
Phuputso e aba batho ka lotho. Sena se bolela hore monkakarolo o fumana tekanyetso e phahameng ya masole a mmele, tekanyetso e tlase ya masole a mmele kapa sekamoriana ho tla etswa ka lotho e feletseng, jwalo ka ho akgela tjhelete ya tshepe moyeng. Kabo ya lotho e etswa hore batho ba dihlopheng tse 3 ba tshwane. Bankakarolo ba dihlopheng tsohle ba tla fumana mofuta o tshwanang wa dikeletso tsa maikutlo ho fokotsa kotsi ya bona ya HIV, ka hona kotsi ya HIV e tlameha ho tshwana ho parola dihlopha. Re tseba hore leha ho na le maiteko a phokotso ya kotsi batho ba bang ba sa ntse ba tla tshwaetswa keHIV. Phapang ya sehlooho dipakeng tsa dihlopha ke hore na batho ba fumane lesole la VRC01 kapa sekamoriana. Hobane dintho tse ding tsohle tse mabapi le dihlopha di a tshwana, phapang efe kapa efe ditshwaetsong tse dipakeng tsa dihlopha e na le monyetla wa hore ke ka lebaka la lesole la mmele.
Phuputso e lebeletswe ho nka dikgwedi tse ka bang 5 ka kakaretso. Monkakarolo ka mong o tla ba phuputsong nako e ka tlasenyana ho dilemo tse 2.
Ha ho na merero ya hajwale ya ho fana ka lesole la mmele ho bankakarolo kamora phuputso kapa ho batla laesense bakeng sa tshebediso ke setjhaba. Ho fapana le mona, re tla sebedisa seo re ithutileng sona phuputsong ena ho:
Tjhe, ha re a lebella hore batho ba be le diphetho tse bontshang tshwaetso ya HIV ditekong tse tlwaelehileng tsa HIV. Disampole tsa madi a batho a nang le VRC01 di entswe diteko ka ho sebedisa khiti ya tlwaelo ya teko ya HIV ho sheba hore na ho fumana VRC01 ho ka baka sephetho sa teko ya HIV se bontshang tshwaetso ya HIV. Diekspherimenteng tsena tse entsweng laboratoring, sena ha se a etsahala. Diekspherimente tse eketsehileng di a etswa ho netefatsa sephetho sena.
Ho sireletsa bophelo le ho hlompha ditokelo tsa bankakarolo ke dintlha tse sehlohlolong bakeng sa bohle ho HVTN le HPTN. Ntle le baithaopi, re ne re ke ke ra kgona le ka mohla ho fumana mekgwa e metjha ya ho thibela tshwaetso ya HIV.
Mohato wa pele ho sireletseng ditokelo tsa bankakarolo ke ho ba fa tlhahisoleseding e mabapi le phuputso pele ba ka e kenela.Tshebetso ena e bitswa tumelo e nang le kutlwisiso. Basebetsi ba tleliniking ba tla fa batho tlhahisoleseding e mabapi le lesole la mmele le mekgwatshebetso ya phuputso, le dikotsi le melemo tse ka nnang tsa kgonahala ho bankakarolo, le ditokelo tseo ba nang le tsona.Tsona di kenyeletsa tokelo ya ho fumana tlhahisoleseding efe kapa efe e ntjha e ka amang qeto ya hore na ba dula ba e kenetse kapa tjhe, le tokelo ya ho tswa phuputsong ka nako efe kapa efe.
Nakong ya phuputso, basebetsi ba tleliniking ba tla disa bankakarolo ho etsa bonnete ba hore lesole la mmele ha le bake mathata a letho a bophelo. Basebetsi ba phuputso hape ba tla botsa bankakarolo mabapi le mathata afe kapa afe a setjhabeng ao ba ka nnang ba ba le oona ka lebaka la ho kenela phuputso. Haeba monkakarolo a na le bothata ba bophelo kapa ba setjhabeng bo amanang le ho kenela phuputso, basebetsi ba tleiniking ba tla mo thusa.
Hape ho na le dihlopha tse mmalwa tse amehang ho sireletseng ditokelo le boitekanelo ba bankakarolo:
Mabapi le Phuputso ya AMP: www.ampstudy.org.za
Mabapi le HIV Vaccine Trials Network: www.hvtn.org
Mabapi le HIV Prevention Trials Network: www.hptn.org
Haeba o na le dipotso tsa tlatsetso tse sa arajwang ke tokomane ena, ka kopo re botse. O ka ikopanya le: [email protected]